Allah Tek Olduğu Halde Kur’an’da Neden “Biz” İfadesini Kullanıyor?

Soru: Allah tek olduğuna göre Kur’an’da neden “Biz” ifadesini kullanıyor?

Cevap: Cenab-ı Hakk Kur’an-ı Kerîm’de kendisi için sadece “Biz” kelimesini değil birçok lafız kullanır. Yeri geldiğinde “Ben”[1], yeri geldiğinde “O”[2], yeri geldiğinde “Senin Rabbin”[3] ve genellikle de “Allah”[4] kelimeleriyle kendisinden bahsetmiştir. Bu farklılıklar bir metnin edebî zenginliğini arttırır. Ayrıca okuyan ve dinleyen kimselerin farklı ifadelerle karşılaşmaları, hem onların dikkatini çekmeye katkı sağlar hem de kendilerinde bu ifade farklılıklarının hikmetini öğrenme isteğini arttırır.

Üzülerek ifade etmeliyiz ki Cenab-ı Hakk’ın Kur’an’da kendisi için kullandığı “Biz” ifadesini Allah’ın vahdaniyetine zıt olduğu gerekçesi ile çelişki zannedip kafası karışan kimseleri görmekteyiz. Halbuki kullanmış olduğum “etmeliyiz, görmekteyiz” kelimeleri bile, bu zamirin her zaman birden çok kişi manasında hakikat şekliyle değil, mecaz olarak da kullanılabileceğini göstermektedir. Zira bu yazıyı yazan tek kişi olmasına rağmen çoğul zamir kullanmıştır ve okuyanın zihnine acaba bu cümleyi “üç beş kişi mi yazıyor?” gibi bir sual de takılmamıştır. Çünkü Türkçemizde de bulunan, hürmet gereği karşımızdaki tek kişiye “siz” demek veya kibirden sakınmak için “ben” yerine “biz” lafzını kullanmak son derece tabii ve yaygın bir durumdur.

“Biz” Demenin Hikmetleri

Kur’an’da “Biz” zamirinin kullanılmasının hikmetlerini birkaç maddede özetleyebiliriz. Evvela gerek o zamanki toplum gerek ondan sonraki dönemde sultanların üslubu “biz” diliydi. Bu hususta Fahreddîn Râzî (Rahimehullah) şöyle demektedir: “Buradaki sîga her ne kadar cemi (çoğul) de olsa sultanlar, sahip oldukları tazimi açığa çıkarmak için bu üslup ile konuşurlardı. Mesela onlardan birisi bir iş yapacağı veya bir şey söyleyecekleri zaman ‘biz şöyle yaparız, şöyle konuşuruz’ ifadelerini kullanırlardı.”[5]  Allah Teala da mâlik-i mutlak olduğundan bu ifadeyi hiç şüphesiz en çok hak edendir.

İkinci olarak, “Biz” zamirinin yer aldığı ayetler genelde Allah’ın fiillerinden ve zahiri olarak başka sebeplerin de dahlinin olduğu ayetlerdir. Mesela, «Hiç şüphesiz, zikri (Kur’an’ı) biz indirdik; onun koruyucuları da gerçekten biziz.» (Hicr, 9) buyrulurken başka bir ayette ise «Onu Rûhu’l-Emîn (Cebrail) indirdi.» (Şuara, 193) buyrulmuştur. O zaman buradan anlıyoruz ki hakiki müsebbib Cenab-ı Allah olmasına rağmen zâhiren bu vazifeyi Cebrail (Aleyhisselam) yaptığı için “Biz indirdik” ifadesini kullanmış, onun dahlini yok saymamıştır. Bununla birlikte Kur’an’da, Allah’ın zât ve ulûhiyetinden, ibadetin Allah Teala’ya yapılmasından bahsediliyorsa “Biz” zamirine yer verilmemiştir: «Şüphe yok ki Ben, senin Rabbinim.» (Tâ-hâ, 12); «Şüphe yok ki Ben, Allah’ım. Benden başka hiçbir ilâh yoktur. O hâlde bana ibadet et.» (Tâ-hâ, 14), «O, kendisinden başka hiçbir ilâh olmayan Allah’tır.» (Haşr, 22)

Meselenin bir diğer tevili ise “Biz” zamiriyle Cenab-ı Allah, kullarına tevazuyu öğretmektedir. Yoksa kendisi tevazu yapmak için bu ifadeleri kullanmaktan münezzehtir. Zira O, el-Mütekebbir’dir. Büyüklenmek, kibir, ululuk ancak O’na yakışır. Zira beyitte de şöyle denilmiştir:

“Kibriya vü ‘azamet Hakk’a yarar

Kul olanda bu sıfatlar ne gezer”[6]

Sonuç olarak Allah’ın (Celle Celâlühü) indirmiş olduğu ayetlerin bazılarında kendisi için “Biz” zamirini kullanması hakikat manasında olmayıp ya kudreti temsil ettiği için ya zâhiri esbâbı yok saymamak için ya da kullarına tevazuyu öğretmek için gelmiş olup mecazî manadadır.

[1] Bkz. Bakara, 40-41; Bakara, 186; Mü’minûn, 60; Zâriyât, 56.

[2] Bkz. Âl-i İmrân, 6; Tevbe, 33; Yûnus, 5; Nahl, 14.

[3] Bkz. Bakara, 2; En‘âm, 132; Hûd, 123; Neml, 93; Fussilet, 46.

[4] Bkz. Bakara, 105; Âl-i İmrân, 13; Enfâl, 10; Yûsuf, 21; Ra‘d, 11.

[5] Fahreddîn Râzî, Mefâtîhu’l-Gayb, c. 19, s. 123.

[6] Nâbî, Hayriyye, s. 93 (575. Beyit)