MakalelerTasavvuf

Eyüplü Abdurrezzak Efendi’nin (ö. 1170) Şeyh Vefâ Menakıbına Dair Eseri: Tuhfetü’l-Ahbâb

(İnceleme-Metin-Sadeleştirme)

Müellifin Tanıtımı

Hakkında fazla bilgi bulunmayan müellif, künyesini eserlerinin başında Abdürrezzâk b. Abdülgani el-Eyyûbî olarak vermektedir. Babası Abdülgani Efendi’nin Eyüp Sultan Camiinde müezzin başı olduğu ve 1117/1705-6 senesinde vefat ettiği, Abdurrezzak Efendi’nin eserlerinin bulunduğu yazma nüshanın kenar kaydından anlaşılmaktadır.[1]

Takva sahibi alimlerden olan Abdurrezzak Efendi, Eyüplü olup babası gibi Eyüp Sultan Camii müezzinbaşılığı ve Cuma vaizliği yapmıştır. Daha çok tarih ilminin teracim/biyografi kısmına vukufiyeti bulunan Abdurrezzak Efendi, 1170/1756-7 senesinde vefat etmiş ve Eyüp’te Küçük Emir Efendi’nin (Şimşir Baba) yanına defnedilmiştir. [2]

Abdurrezzak Efendi’nin eserleri şunlardır:

  • Şerhu’s-Sudûr fî Ma‘rifeti’l-Kubûr

Eyüp Camii’nin çevresinde medfun olan zatların kabirlerini tayin amacıyla yazılmıştır.

  • Hadâiku’l-Enâm fî Fezâili’ş-Şâm

Şam bölgesinin faziletlerini anlatır.

Ayrıca Akşemseddin, Emir Buhari, Ebussuud Efendi ve Cemaleddin İshak Karamani’nin (rahimehümullah) menkıbeleri hakkında özel risaleler kaleme almıştır.

Tuhfetü’l-Ahbâb İsimli Eser

Abdurrezzak Efendi’nin eserlerinden biri de burada yayınlayacağımız Tuhfetü’l-Ahbâb isimli Şeyh Vefa/Ebu’l-Vefâ menkıbelerine dair yazmış olduğu kısa Türkçe risaledir.

Arapça bir mukaddimeden sonra Şeyh Vefa Hazretleri’nin menakıbına dair birkaç kelam edip risalenin sonuna da babası Abdülgani Efendi hakkında bazı bilgiler ekleyeceğini söyleyen müellifin, ikincisini yapmadığı görülmektedir. Şeyh Vefa’nın menakıbını zikrettiği bu risale, mukaddimesi ve tesmiye kısmı dışında eş-Şakâik’in bu bölümünün bazı kısaltmalarla birlikte Türkçe’ye tercümesinden ibaret sayılabilir.

Eserin tek nüshası, müellifin diğer eserleri ile birlikte Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Koleksiyonu, nr. 3622, vr. 183a’da kayıtlıdır. Nüshanın sonunda “1165 senesi Muharrem ayının yedisi” tarihi, telif tarihi ise istinsah tarihine dair bilgi yoktur. Fakat bu tarihin istinsah tarihi olması muhtemeldir. Zira yukarda naklettiğimiz üzere birkaç sayfa önceki bir kenar kayıtta müelliften ve babasından “vaktimiz ricalindendir” diye bahsedilmektedir.

Metin

تحفة الأحباب

منقبۀ شیخ وفا

بسم الله الرحمن الرحیم

الحَمْدُ للهِ الَّذِي رَفَعَ بِفَضْلِهِ مَرَاقِدَ العُلَمَاء، وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى نَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ سَيِّدِ الرُّسُلِ وَخَاتَمِ الأَنْبِيَاء، وَعَلى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ الَّذِينَ هُمْ[……]

حَمْدًا لِـمَنْ جَعَلَ أَلْسِنَةَ العَارِفِينَ يَنَابِيعَ الحِكْمَة، وَقُلُوبَ الوَاصِلِينَ مَزَارِعَ الهِمَّة، وَالصَّلَاةُ عَلَى سَيِّدِنَا نَبِيِّ الرَّحْمَة، وَعَلَى آلِهِ الـمُتَّقِينَ فِي عُصَاةِ الأُمَّة، وَأَصْحَابِهِ الـمُتَوَاصِينَ بِالخَيْرِ وَالـمَرْحَمَة، وَرَحْمَةُ اللهِ عَلَى الـمَشَايِخِ وَالأَئِمَّة، أَمَا بَعْدُ؛

بو عبدِ حقیرِ فقیرْ الـمُحتاج إلی ربه القدیرْ عبد الرزاق بن عبد الغني الأیوبي غَفَرَ اللهُ لَهُ وَلِوَالِدَیْهِ مشایخِ کرامڭ کبارندن عارف بالله شیخْ وَفَا حضرتلرینڭ مناقبِ جلیله‌لرندن بر نبذه بیان صددنده بعضِ کلماتْ تحریر اولنوپ و اول کلماته وَالِدِمْ مرحومڭ احوالندن بر نبذه ارداف خاطره سنوح ایدوپ بِعَوْنِ اللهِ الـمَلِكِ الوَهَّابْ تمام میسر اولوپ تحفة الأحباب اسمیله تسمیت ایلدم، وَمَا تَوْفِيقِي إِلَّا بِاللهْ، عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ أُنِيبُ.

عارف بالله شَیْخْ وَفَا حضرتلرینڭ اسمِ شریفلری مصلح الدین مصطفی‌در، بَیْنَ النَّاسْ شهرتلری ابن وفا ایله‌در، والدلری مرحوم اسمِ شریفلری احمددر، و شیخِ مذکور بعضِ کتبنڭ ظهرنده کتابَتْ ایلرلردی: كَتَبَهُ الفَقِيرُ مُصْطَفَى بْنُ أَحْمَدَ الصَّدْرِيُّ القُنَوِيُّ الـمَدْعُوُّ بِـ(وَفَا).

عارف بالله شیخ ابنِ وفا حضرتلری اَوَّلَا تصوفی عارف بالله شیخ امامِ دَبَّاغِینْ حضرتلرینـ[د]ڭ اخذ ایتدی، بعده حضرتِ امام دباغین حضرتلرینڭ امرلریله عارف بالله شیخ عبد اللطیفِ قُدْسِی حضرتلرینڭ خدمتِ شریفلرینه نقل ایلیوپ عِنْدِ شریفلرنده طریقتِ علیه‌یی تکمیل ایدوپ عبدُ اللطیفِ قُدْسِی حضرتلری ارشاده اجازت ویرمشلردر، نَفَعَنَا اللهُ تَعَالَى بِهِ فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ.

و شیخ ابن وفا حضرتلری، علومِ ظاهره و علومِ باطنه‌یی جامع و علوم ظاهره‌نڭ کلینه یَدِ طُولَاسِی اولوپ و علوم ظاهره‌ده تصرفاتِ فائقه‌دن شانِ عظیملری وار ایدی، و علمِ فقهـ[ده] عالم اولوپ کندیلره تصرفاتِ عظیمه ظاهر اولدی، و علمِ موسقیده معرفتِ تامه ایله عارف، شِعرده بلاغتِ عظیمه ایله فائق، و یوم جمعه‌ده خطبۀ بلیغه قرائت ایدرلردی.

و شیخِ مذکور اِبْنِ وَفَا حضرتلری ناسْدَنْ انقطاع ایدوپ صحبت اوزرینه خلوتی اختیار ایلدیلر و خلوتْـ[دَ]ڭْ اوقاتِ معینده خروج ایدرلردی حتی اکابر یانلرینه زحام ایدوپ  آنلره وقتندن اول خروج ایتمزلردی، اهل دنیا اوزرلرینه فقرانڭ صحبتین اختیار [ايدر]لردی، حتى سلطان محمد خان حضرتلری شیخ وفا حضرتلرینڭ صحبتلرین قصد ایلیوپ شیخ وفا حضرتلری راضی اولمدیلر و سلطان بایزید خان حضرتلری کذلك صحبتِ شریفلرین قصد ایلیوپ یِنَه شیخ وفا حضرتلری راضی اولمدیلر، نَفَعَنَا اللهُ تَعَالَى فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ.

وقتا که حضرتِ شیخ ابن وفا جوارِ رحمتِ رحمانه انتقاللرنده سلطان بایزید خان طَابَ ثَرَاهُ حضرتلری جنازه‌لرینه حاضر اولوپ شیخ ابن وفانڭ وجهِ انورنیڭ کشفڭ امر ایلدیکده غیرِ مشروعدر دیو جواب ویرلوپ شدتِ اشتیاقلرندن حضرت شیخڭ وجه انورینه نظر ایتمگه  اصرار ایدوپ وجهِ کریمڭ کشف ایدوپ اول ذاتِ عَالِیقَدْرِڭْ وجهِ انورلرینه نظر بیورمشلردر، زَادَ اللهُ أَنْوَارَهُ وَقَدَّسَ سِرَّهُ.

و شیخ ابن وفا حضرتلرینڭ ظاهره اوزره جلال غلبه‌سیله ينه هزار صحبت شریفلری لطف ایله و جمال ایله ایدی، وَمَعَ ذَلِكَ کلماتِ شریفه‌لری مُشْتَمِلْ‌عَلَی‌الحِکَمْدر، نَفَعَنَا اللهُ تَعَالَى بِهِ فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ.

و حضرت شیخ ابن وفانڭ مناقبِ جلیله‌سندن بعضدر:

حضرتِ سلطان بایزید خان طَابَ ثَرَاهُ حضرتلری کریمۀِ مکرمه‌سین اُمَرَاسِنْدَنْ برینه تزوُّجْ مراد ایلدکده تبرکا عقدِ نکاح حضرتِ شیخڭ عندنده اولماسین التماس ایدوپ و شیخِ مذکوره قرق بیڭ درهم ارسال ایدوپ شیخ ابن وفا قبول ایتمدیلر و بیوردیلرکه شیخ محیی الدین قوجوی مباركُ النَّفْسْ و فقیرُ الحالْ بر ذاتدر، آنلره ارسال ایدڭ بیوردیلر، پس اول دراهم آنلره ارسال ایدوپ نکاحین عقدڭ عارف بالله شیخ محیی الدین قوجوینڭ عندنده ایلدیلر.

و بعض ایامِ [رَ]بِیعْدَه حضرت شیخ ترغیب ایلدیلرکه آثار رَبِیعْ ایله زمانْ طیب اولدی، التماس ایله‌رز صحن جامعه خروج ایدوپ آثارِ رحمت الله مشاهد ایده‌سز، حضرت شیخ بیوردیلرکه بو گون صبر ایدڭ بو گیجه معتاد اوزره زائد لقمۀ واحده اکل ایدڭ صحن جامعه خروجه استطاعت حاصل اوله.

و شیخ ابن وفانڭ مناقب جمله‌سندندرکه عارف بالله شیخ مصلح الدین [قوجوي] استانبوله قدوم ایلدکده شیخ ابن وفا حضرتلری مریدلری شیخ مصلح الدین قوجوینڭ زیارتلریله تبرك ایچون ارسال ایدوپ مریدلری شیخ مصلح الدینیڭ یدِ شریفلریڭ تقبیل ایلدیلر، شیخ مذکورڭ عادتِ شریفلری یَدِ مبارکلری تقبیل اولندقده یَدِ شریفلرین غسل بیوررلر ایدی، شیخ ابن وفانڭ مریدلریندن شیخ ولي الدین شیخ مصلح الدینڭ ید شریفڭ تقبیل ایلدکده غسل اتمدیلر، شیخ ولي الدین حکایت ایدرکه شیخ مصلح الدين قوجوی یَدِ شریفڭ غسل ایتمدگی اجلدن بڭا غرور حاصل اولدی، وقتا که بز شیخ ابن وفایه گلوپ قصه‌یی حکايت ایلدکده بن دیلیمکه شیخ ابن وفا حضرتلری بو جهتدن بنده اولان بهجت و سرور و مشاهده‌ده بیوردیلرکه نَکَیْفِیَّتْ ایله شیخ مصلح الدین یَدِنْ غسل ایله‌سنکه قطع ید واجب اولدی، شیخ ولي الدین در که بابِ تصوف بڭا آنجق بو کلمه ایله فتح اولدی، نَفَعَنَا اللهُ بِهِمْ فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ.

ینه جملۀ مناقبدندر: شیخ ابن وفایه دینلدیکه بلده‌یه بر رجل گلوپ اول رجل جَرِّ اثقاله قادر شو قدر و شو قدر قنطر حجر تحمیل ایدر، شیخ ابن وفا بیوردیلرکه ابریق وضوئی تحمیل اولقدر حجر تحمیل ایتمدن اصعبدر، حضرت شیخ ابن وفا جوابده اصابت ایتدیلر زیرا حجر ثقیل حملده حَظِّ نَفْسْ اُولـمق جهتیله نفس اوزره اهوندر، ابریق وضوئی حملده نفسه مخالفت اولمق جهتیله اصعبدر.

و شیخ ابن وفا حضرتلرینڭ مناقبِ جلیله‌لری اکثر و اوفر اولوپ خوفًا للإطناب تركْ اولندی و شیخِ مزبور ابن وفا حضرتلری طریق بَحْرْدَنْ حجِّ شریفه عازم اولوپ مرور [و] عبورلرنده نَصَارَی اخذ ایدوپ رُدُوسْ قلعه‌سنه حبس ایلدکده ابراهیم بگ ابن قرمان اشترا ایلمشلردر، بَعْدَهُ اسلامبولده متوطن اولمشلر و اسلامبولده زاویه و جامع اولوپ مرقَدِ انوری قدام اولوپ الآن مشهور [و] متعارفدر، زیارت اولنوپ تبرك اولینور.

وفاتلری سکز یوز طقسان آلتی سنه‌سنده واقع اولمشدر، مورخ وفات تاریخنده‌در:

إِلَی رَحْمَةِ رَبِّهِ [896]

زَادَ اللهُ أَنْوَارَهُ وَقَدَّسَ سِرَّهُ.

سنة 1165 محرم الحرام یوم 7.

Sadeleştirilmiş Metin

Tuhfetü’l-Ahbâb

Şeyh Vefa Menakıbı

[Fazileti ile alimlerin mertebelerini yücelten Allah’a hamd olsun. Salat ve selam, O’nun peygamberi, bütün rasûl ve nebîlerin efendisi ve sonuncusu olan Muhammed’in (sallallahu aleyhi ve sellem) üzerine ve âline ve ashabına olsun ki onlar…[3]

Ariflerin dillerini hikmet gözeleri, vasıl olmuşların kalplerini de himmet tarlaları kılan Allah’a hamd, rahmet peygamberi olan Efendimiz’e, ümmetin asilerine rağmen takva sahibi olan âline, hayır ve merhameti birbirlerine tavsiye eden ashabına salat ve selam, meşayıh ve imamlara da rahmet okuyarak başlıyoruz.][4]

Bu hakir, fakir ve kadîr olan Rabbine muhtaç olan kul Abdürrezzak b. Abdülgani el-Eyyûbî -Allah onu ve ana babasını affetsin- meşayıhın büyüklerinden arif-billah Şeyh Vefa Hazretlerinin değerli menakıbına dair bir nebze bir şeyler yazmak ve bu yazılanların peşine merhum babam hakkında da bir şeyler eklemek hatırıma geldi ve Allah’ın izniyle tamamlamaya muvaffak olunca bu eseri Tuhfetü’l-Ahbâb diye isimlendirdim. Muvaffakiyet Allah’tandır, sadece O’na tevekkül ettim ve sadece O’na yönelirim.

Arif-billah Şeyh Vefa Hazretleri’nin ismi Muslihiddin Mustafa’dır. İnsanlar arasında “İbn Vefa” diye meşhurdur. Merhum babalarının ismi de Ahmed’dir. Nitekim İbn Vefa Hazretleri bazı kitaplarının başına şöyle yazardı: “Bu kitabı, Vefâ diye anılan fakir kul Mustafa b. Ahmed es-Sadrî el-Konevî yazdı”.

Arif-billah Şeyh Vefa Hazretleri tasavvufu evvela arif-billah Şeyh İmam-ı Debbâğîn’den [Tabakçılar imamı Muslihiddin Mustafa] almıştır. Daha sonra onun emri ile arif-billah Şeyh Abdüllatif-i Kudsî Hazretlerinin hizmetine girmiş, onun yanında sülûkünü tamamlayıp Abdüllatif-i Kudsî Hazretlerinden irşad için icazet almıştır. Allah onun sebebiyle dünyada ve ahirette bize fayda versin.

İbn Vefa Hazretleri zahiri ve batıni ilimleri cemetmişti. Bütün zahiri ilimlerde ciddi bir pay sahibi idi ve üstün tasarrufları vardı. [Vefk][5] ilminde de alim olup yüce tasarruflara sahipti. Musikide sağlam bir marifete, şiirde kuvvetli bir belagate sahipti. Öyle ki cuma günleri çok beliğ ve fasih hutbeler okur idi.

Şeyh İbn Vefa Hazretleri insanlardan ayrılıp halvet etmeyi onlarla beraber olmaya tercih ederdi ve muayyen vakitler hariç halvetten asla çıkmazdı. Öyle ki büyük zatlar onun kapısına gelse de muayyen vakitler dahilinde değilse halvetten çıkmazdı.

Fukaranın sohbetini dünya ehline tercih ederlerdi. Öyle ki Fatih Sultan Mehmed Han Hazretleri Vefa Hazretlerinin sohbetine katılmayı kastetmiş fakat Şeyh Vefa buna razı olmamıştır. Keza Sultan Bayezid Han da onun sohbetine katılmak istemiş fakat Şeyh Vefa buna da razı olmamıştır. Allah onun sebebiyle dünyada ve ahirette bize fayda versin.

Şeyh İbn Vefa Hazretleri [vefat edip] rahmet-i Rahmana kavuşunca Sultan Bayezid Han -toprağı temiz olsun- Hazretleri onun cenazesine katılmış ve onun nurlu yüzünün açılmasını istemiştir. Bu işin meşru olmadığını söylediklerinde ise Şeyh Vefa’nın nurlu yüzüne bakmaya olan şiddetli iştiyakı nedeniyle ısrar etmiş ve yüzünü açtırıp o yüce zatın nurlu yüzüne nazar eylemiştir. Allah onun nurlarını arttırsın ve sırrı mukaddes kılsın.

Şeyh İbn Vefa Hazretleri’nin zahiri celalli (sert) görünse de birçok sohbeti lütuf ve cemal (yumuşaklık) ile dolu idi ve sözleri çok hikmetler içeriyordu. Allah onun sebebiyle dünyada ve ahirette bize fayda versin.

[Şeyh Vefa’nın Menkıbelerinden Bazıları]

Şeyh Vefa Hazretleri’nin menakıbından birkaçı da şöyledir:

Sultan Bayezid Han Hazretleri -toprağı temiz olsun- kerimesini emirlerden biri ile evlendirmek istediğinde nikah akdinin teberrüken Şeyh Vefa’nın yanında gerçekleşmesini istemiş ve Şeyh Vefa’ya kırk bin dirhem yollamıştı. Şeyh Vefa ise bunu kabul etmeyip “Şeyh Muhyiddin Kocevî (Kocaelili) mübarek ve fakir bir zattır, dirhemleri ona gönderiniz” diyerek hediyeyi kabul etmemiştir. Dolayısıyla hediye Şeyh Muhyiddin’e gönderilmiş ve nikah akdi de onun yanında kıyılmıştır.

Bahar günlerinden birinde Şeyh Vefa’ya dediler ki: “Baharın eserleri ile zaman ne hoş oldu! Dileriz ki camiinin avlusuna çıkıp Allah’ın rahmetinin izlerini müşahede edesiniz.” Vefa Hazretleri buyurdu ki: “Bugünlük sabredin de bu gece mutattan bir lokma fazla yemek yiyeyim ki avluya çıkmaya kuvvetim olsun.”

Yine Şeyh Vefa’nın menkıbelerindendir ki arif-billah Şeyh Muslihiddin-i Kocevî İstanbul’a geldiğinde Vefa Hazretleri, onunla teberrük etsinler diye müridlerini yanına göndermişti. Müridler de Şeyh Muslihiddin’in elini öptüler. Şeyhin adeti imiş ki eli öpüldüğü vakit ellerini yıkarmış. Şeyh Vefa’nın müridlerinden Şeyh Veliyyüddin öptüğünde ise şeyh elini yıkamamış. Şeyh Veliyyüddin anlatıyor: “Şeyh Muslihiddin elini yıkamadığı için bende bir gurur hasıl oldu. Şeyh Vefa’ya gelip bu kıssayı anlattığımızda ise bendeki sevinç ve süruru görüp buyurdular ki: “Şeyh Muslihiddin [senin öpmen sebebiyle] kesilmesi vacip olan elini neden yıkasın ki?” Tasavvuf kapısı bana ancak bu sözden sonra açılmıştır.” Allah onun sebebiyle dünyada ve ahirette bize fayda versin.

Şeyh Vefa’nın menakıbından biri de şudur: Vefa Hazretlerine şehre bir adamın geldiği ve bu adamın şu kadar şu kadar kantar ağırlığında taşlar kaldırabildiği haberi gelince buyurdular ki: “Abdest suyu ile dolu bir ibriği taşımak, bu kadar taşı taşımaktan daha zordur.” Şeyh Vefa’nın bu cevabı isabetlidir. Zira ağır taşları taşımakta nefsin hazzı bulunduğundan kolaydır. Abdest suyu ibriğini taşımak ise nefse muhalif davranmak olduğu için zordur.

Şeyh Vefa Hazretleri’nin menkıbeleri çoktur. Eseri fazla uzatmamak adına bu kadarla iktifa edelim.

Şeyh Vefa, deniz yolu ile hacca gitmeyi kastedip gemiye bindiğinde yolda Hıristiyanlar tarafından yakalanmış ve Rodos kalesine hapsedilmiştir. Daha sonra Karamanoğlu İbrahim Bey, onu[n fidyesini vererek] satın almıştır. Daha sonra İstanbul’a gidip orayı vatan edinmiş ve orada bir zaviye, cami yaptırmıştır ki kabr-i şerifi bu caminin haziresinde olup el-ân ziyaret edilip teberrük edilmektedir.

Vefa Hazretleri sekiz yüz doksan altı (896) senesinde vefat etmiştir. Nitekim vefatına şu ibare tarih düşülmüştür:

         إِلَی رَحْمَةِ رَبِّهِ [896]

Allah onun nurlarını ziyade etsin ve sırrını mukaddes kılsın.

1165 senesinin Muharrem ayının yedinci günü. 26.11.1751.

 

Yazının tüm hakları İsmailağa Telif ve Araştırma Merkezi’nce mahfuzdur.


[1]  Bkz. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Koleksiyonu, nr. 3622, vr. 172a.

[2]  Bkz. Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, Haz. M. A. Yekta Saraç, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara, 2016, III/1044.

[3] Nüshada burası böyle eksik bırakılmıştır.

[4]  Parantez içinde olan ibarelerin orijinali Arapça olup Türkçeye tercüme edilmiştir.

[5]  Nüshada fıkıh ilmi şeklinde geçmektedir. Şakâik’de geçen ise bu şekildedir.

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu