MakalelerSoru-Cevap

İyilik ve Kötülük Kimden? Nisa Sûresi’nin 78 ile 79. Ayetleri Arasında Bir Çelişki mi Var?

Soru: Nisa Sûresi’nin 78 ile 79. ayetleri arasında bir çelişki var mıdır?

Cevap: İlgili ayetler şu şekildedir; “Nerede olursanız olun, sağlam ve tahkim edilmiş kaleler içinde bulunsanız bile ölüm size ulaşacaktır. Onlara bir iyilik gelirse, “Bu, Allah’tandır” derler. Onlara bir kötülük gelirse, “Bu, senin yüzündendir” derler. (Ey Muhammed!) De ki: “Hepsi Allah’tandır.” Bu topluma ne oluyor ki, neredeyse hiçbir sözü anlamıyorlar! (Nisa, 78)

Sana ne iyilik gelirse Allah’tandır. Sana ne kötülük gelirse kendindendir. (Ey Muhammed!) Seni insanlara bir peygamber olarak gönderdik. Şahit olarak Allah yeter. (Nisa, 79)

Peş peşe gelen iki ayetin birincisinde iyiliğin de kötülüğün de Allah tarafından olduğu ifade edilirken, ikinci ayette iyiliğin Allah tarafından, kötülüğün ise kuldan kaynaklandığı söylenmektedir. Peki burada bir çelişki var mıdır?

Çelişkinin Tarifi

Ayetlerin manasına geçmeden önce çelişkinin ne olduğu ve hangi durumlarda çelişkiden bahsedebileceğimiz üzerinde duralım. Zira bu mesele anlaşılmadığı müddetçe buna benzer birçok soru gelmesi muhtemel olacaktır.

Çelişkiden bahsedebilmemiz için aranan bazı şartlar vardır. Mantık kitaplarında o maddeler kısaca özne, yüklem, zaman, mekân, bilfiil-bilkuvve, parça-tamam ve nispet birliği şeklindedir. Yani iki önermenin birbirleriyle çelişki halinde olduğunu söyleyebilmemiz için yukardaki maddelerin birlik içinde olması gerekir.[1]

Mesela, “Hamza medreseye gitti” ile “Hamza medreseye gitmedi” cümleleri arasında çelişki olduğunu söyleyebilmemiz için bu iki önermenin aynı zaman ve aynı medreseyi kastetmesi gerekmektedir. Zira “Hamza medreseye gitti (dün)”, “Hamza medreseye gitmedi (bugün)” manası murad edilmiş olabilir. Veya “Hamza medreseye gitti (İstanbul’daki)” “Hamza medreseye gitmedi (Bursa’daki)” şeklinde de anlatılmak istenmiş olabilir.

Aynı şekilde “Ahmet, mandalina yedi” ile “Ahmet, mandalina yemedi” önermelerinde, “mandalina yedi (bir dilim)”, “mandalina yemedi (tamamı)” kastedilmiş olabilir. Dolayısıyla iki cümle arasında çelişkiden bahsedilemez.

Halk ve Kesb

Konumuza gelecek olursak, 78. ayette iyiliğin de kötülüğün de Allah’tan geldiği ifadesi “yaratmak” kabilindendir. Yani Cenab-ı Allah güneş, dünya, ay, dağ ve toprağın yaratıcısı olduğu gibi, iyilik ve kötülüğün de yaratıcısıdır. Çünkü O’ndan başka yaratıcı yoktur. Dolayısıyla bu ayette iyiliğin de kötülüğün de “yaratmak” bakımından Allah’a ait olduğu vurgusu yapılmaktadır.

79. ayet-i kerimede ise maksat yaratmak olmayıp kulun elde ettiği “kesb”tir. Yani kulun başına bir iyilik geldiğinde bu, Allah’ın o kula bir ikramı olurken, kulun başına kötü bir şey geldiğinde -her ne kadar yaratan Allah olsa da- bunun bir sebebi de kulun yapmış olduğu hatalardır.[2] Dolayısıyla bu ayette vurgu yapılan nokta, kötülüğe sebebiyet veren şeyin “kulun hataları” olduğudur. Nitekim Başınıza her ne musibet gelirse, kendi yaptıklarınız yüzündendir. O, yine de çoğunu affeder.” (Şûra, 30) ayeti bunu destekler mahiyettedir.

Neticede iki ayet arasında “nispet birliği” bulunmadığından çelişkiden bahsetmek mümkün olmayacaktır.


[1] Kutbuddin er-Râzî, Şerhu’l-Metâli‘, Dâru’l-Kurbâ, Baskı: 2, II/124.

[2] Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul, 2021, Baskı: 1, 2/375.

İlgili Makaleler

Bir Yorum

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu