Rical ilmi, İslam dininde herhangi bir konu ya da mesele ile ilgilenen yahut sadece aktaran, İslami şahsiyetlerin hayatlarını ele alan bir ilim dalıdır.
Rical ilmi, bu ümmete ait en büyük özelliklerden birisidir. Ayrıca bu ümmetin insanlığın var oluşundan bu yana gelmiş geçmiş bütün ümmetlerden üstün olduğunu gösteren hususiyetlerden bir tanesidir.
Ümmet-i Muhammed (sallallâhü aleyhi ve sellem) maddi manevi herhangi bir şekilde uzaktan yakından ismi İslam ile anılan her bir şahsın detaylı ve düzgün bir şekilde biyografisini yapmaya özen göstermiştir. Bu düzeyde, kendi içlerinde yaşamış olanların biyografisini yapan başka bir ümmet ya da topluluk yoktur.
Rical İlminin Tarifi ve Konusu
“Ricâl” kelimesi “Erkekler/Adamlar” anlamında, müfred “Racül” kelimesinin çoğuludur. “Racül” kelimesi ayrıca “kâmil fert/insan” manasına da geldiği için, “Ricâl” kelimesinin kullanılmış olması mümkündür. Dolayısıyla burada “Ricâl ilmi” olarak kastedilen terceme-i haller sadece erkek cinsine ait olmayıp bilakis manasının “kâmil fert/insan” olması ve çoğunluğun erkek cinsi tarafından oluşturulması sebebiyle bu şekilde isimlendirilme yapılmış olması mümkündür. Yoksa bu ilim birçok kadın sahabe ve birçok Allah yolunda ve ilim yolunda olan kimselerin ve sadece nakilde bulunan kadın zatların dahi hayatlarını ele alan bir ilimdir.
Rical ilmi kişinin ismi, nesebi, nereli olduğu, ne zaman doğup ne zaman vefat ettiği, hangi hocalardan ders aldığı, talebelerinin kimler olduğu, hangi kitapları okuduğu ve okuttuğu, cerh tadil açısından durumu ve hangi kitapları telif ettiği gibi konuları incelemektedir.
Rical İlmi Nasıl Ortaya Çıkmıştır?
Rical ilmi ilk çıktığı zamanda günümüzde anlaşıldığı gibi kişinin detaylıca biyografisini ele almaktan ziyade kişinin cerh-ta‘dîl durumunu esas almıştır. İsnad ile ilgili olan cerh-tadil ilmi, rical ilminin doğuşunda en önemli etkenlerden birisi olmasıyla beraber aslında bu ilmin bir alt birimidir. Ancak rical ilminin başlangıcının, isnad ve cerh-tadil ile bağlantılı olmasından ötürü ilk olarak isnad ilminin nasıl başladığını kısaca zikretmekte fayda olacaktır.
İsnad İlminin Doğuşu
İsnad ilmi, ilk başta şifahi olarak ortaya çıkmıştır. Şöyle ki; Hazreti Osman (radıyallâhü anh)’ın şehit edilmesi ile zuhur eden fitnenin ardından hicri birinci asrın sonlarına doğru sahâbîlerin vefat etmeleri nedeniyle sayıları azalmış ve yavaş yavaş fitne ve yalan yayılmaya başlamıştır.
Her zaman ve her devirde olduğu gibi sıkıntılı durumlar karşısında bir tedbir ve çare düşünülmesi kaçınılmazdır. Böyle tehlikeli bir durum karşısında da gerekli tedbiri tabiinin büyüklerinden Âmir eş-Şa‘bî ve İbn Sîrîn gibi kimseler haber naklinde bulunan her bir ferde isnad sormaya başlayarak almışlardır. Ancak hicri ikinci asrın sonlarına doğru İslam dininin çok fazla yaygınlaşarak farklı farklı milletlerin İslam’a girmesi ve İslam hakkında konuşan veya bir şey nakleden her bir kimsenin tanınma durumunun zor olması sebebiyle ricâl kitaplarının yazılması kaçınılmaz bir hal almıştır.
Rical İlminin Faydası
Rical ilminin tarihi, siyasi ve daha birçok yönden faydası bulunmaktadır. Ancak bunlardan en önemli olanı insanların, İslam’ı yaşayıp yaşatmak, alıp aktarmak gibi İslam ile yakından uzaktan herhangi bir şekilde bağlantısı bulunan zatlar hakkında, doğru bilgiye sahip olmalarını ve yanlışa düşmemelerini sağlamaktır. Nitekim doğru birisini yanlış, yanlış birisini de doğru değerlendirme ve ona göre de muamele de bulunma durumu günümüze kadar zaman zaman olmuştur. Örneğin; İmam-ı ‘zâm Ebû Hanîfe (rahmetullâhi aleyh) ve ashabının ehli sünnet düşmanı anlaşılması, Ahmed b. Hanbel ve İmâm-ı Buhârî (rahmetullâhi aleyhimâ)’nın yanlış anlaşılarak mihne olaylarını yaşamaları gibi tarih boyunca bu tarz hadiseler meydana gelmiştir.
Rical Kitapları ve Muhtevaları
Rical kitaplarının içeriği müellifin gözetmiş olduğu usullere göre farklılık göstermektedir. Dolayısıyla tek bir şekil ve menhec üzere bütün rical kitaplarının olduğunu söylemek mümkün değildir. Ancak her biri, kişilerin biyografilerinden bir parçayı yahut biyografisinin tamamını ele alması açısından rical kitabı kategorisinde yer almaktadır.
* Günümüze ulaşan en eski rical kitaplarından bazıları:
- Muhammed b. Sa‘d (rahmetullâhi aleyh) (v. 230)’in “et-Tabakâtü’l-Kebîr” adlı eseri.
- Halîfe b. Hayyâd (rahmetullâhi aleyh) (v. 240)’in “et-Tabakât” adlı eseri.
- Yahyâ b. Ma‘în (rahmetullâhi aleyh) (v. 233 )’in “Târîh” adlı eseri.
- İbn Ebî Hayseme (rahmetullâhi aleyh) (v. 279)’nin “et-Târîh” adlı eseri.
- Ali b. el-Medînî (rahmetullâhi aleyh) (v. 234)’nin “İlelü’l-Hadîs ve Ma‘rifetü’r-Ricâl ve’t-Târîh” adlı eseri.
- Ahmed b. Hanbel (rahmetullâhi aleyh) (v. 241)’nin “el-İlel ve Ma‘rifetü’r-Ricâl” adlı eseri.
- Buhârî Muhammed b. İsmail (rahmetullâhi aleyh) (v. 256)’in bu konuda 3 tane eseri mevcuttur.
- “et-Târîhu’l-Kebîr”
- “et-Târîhu’l-Evsat”
- “et-Târîhu’s-Sağîr”
- Müslim b. el-Haccâc (rahmetullâhi aleyh) (v. 261)’in “et-Tabakât” adlı eseri.
Bunların dışında sahabe, tabiin, sika, zayıf gibi belirli vasıflara sahip olanların esas alınarak yazıldığı pek çok rical kitabı mevcuttur.
Rical ilmi ve kitapları ile alakalı yazılmış bazı eserler:
- Abdurrahman b. Yahya el-Mu‘allimî (rahmetullâhi aleyh) (v. 1386), “İlmü’r-Ricâl ve ehemmiyyetühû” adlı eseri.
- Seyyid Abdülmâcid el-Gavrî “İlmü’r-Ricâl, Ta‘rîfühû ve kütübühû” adlı eseri.
- Muhammed b. Madar ez-Zehrânî, “İlmü’r-Ricâl” adlı eseri.
- Abdülhâdî el-Fazlî, “Usûlü İlmi’r-Ricâl” adlı eseri.
- Adil Hâşim, “Mukaddime fî İlmi’r-Ricâl” adlı eseri.
- Nurettin Itr, “Usulü’l-Cerhi ve’t-Ta‘dîl ve İlmü’r-Ricâl” adlı eseri.
- Mehmet Eren, “Hadis İlminde Rical Bilgisi ve Kaynakları” adlı eseri.
