بسم الله الرحمن الرحيم
Beyzâde Mustafa Efendi’nin hayatını ele aldığımız yazıyı okumak için buraya tıklayabilirsiniz. Kendisinin manzum olarak kaleme almış olduğu eserleri dışında mahlas kullanmadan muhtelif mekân, zaman veya konularda inşa ettiği Arapça şiirleri de vardır. Bunları üç başlıkta toplamak mümkündür:
1. Kasideler
Toplam 10 kaside mevcuttur:
1. Ehl-i Beyit ve Ashâb-ı Kirâmı Medih İçin Kaside
Allah Teala’nın isimleri, peygamberler, sahabe-i kiram, bedir şehitleri, aşere-i mübeşşere, tabiin ve bilumum ulema ve evliya ile tevessül ederek edilen duaları içeren kaside, 58 beyit olup ra (ر) redifli ve Kâmil (Mütefâ‘ilün/Mütefâ‘ilün/Mütefâ‘ilün) bahrindendir.
2. Bazı Kardeşlere Nasihate Dair Kaside
Kardeşlik hukukuna riayet etmeyen bazı dostlara nasihatten ibaret olan kaside, 28 beyit ve ta (ت) redifli olup Tavîl (Mefâ‘îlün/Mefâ‘îlün/Fe‘ûlün) bahrindendir. Kaside, Beyzâde Efendi’nin, ayrıldıklarında kendisine mektup vs. göndermeyip dostluk hukukuna riayet etmeyen bazı kardeşlere ettiği sitemi ve bu esnada Beyzâde Efendi’nin kendisini “herhalde onlar selam ve dua içeren mektuplar yazmakla meşgullerdir” veya “herhalde bir haset-kâr kişi onlara benim vefat ettiğimi söylemiştir de bana mektup yazmayı gerekli görmemişlerdir” diyerek teselli ettiğini içeren duygusal bir kasidedir.
3. Medine’de Bazı Komşulara Gönderilen İki Kaside
Özetle Efendimize (sallallahu aleyhi ve sellem) selam söylemelerini ifade eden kasideler, 14 beyit ve biri bâ (ب) biri mîm (م) redifli olup aruzun Vâfir (Mefâ‘îlün/Mefâ‘îlün/Fe‘ûlün) bahrindendir.
4. Ravza-i Mütahhara’da Efendimiz İçin (sallallahu aleyhi ve sellem) İnşa Edilen Kaside
12 beyit ve nûn (ن) redifli olup aruzun Basît (Müstef‘ilün/Fâ‘ilün/ Müstef‘ilün/Fâ‘ilün) bahrindendir.
5. Efendimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) Huzurunda İnşa Edilen Kaside
18 beyit ve dâl (د) redifli olup aruzun Kâmil (Mütefâ‘ilün/Mütefâ‘ilün/ Mütefâ‘ilün) bahrindendir.
6. Efendimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) Kabrine ve Çevresindeki Kabirlere Nida Eden Bir Kaside
7 beyit ve nûn (ن) redifli olup aruzun Kâmil (Mütefâ‘ilün/Mütefâ‘ilün/ Mütefâ‘ilün) bahrindendir.
7. Efendimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) Mescidinin Kubbesini Gördüğünde İnşa Ettiği Kaside
11 beyit ve tâ (ت) redifli olup aruzun Basît (Müstef‘ilün/Fâ‘ilün/ Müstef‘ilün/Fâ‘ilün) bahrindendir.
8. Nasihate Dair Bir Kaside
9 beyit, nûn (ن) redifli ve aruzun Basît (Müstef‘ilün/Fâ‘ilün/ Müstef‘ilün/Fâ‘ilün) bahrinden olup ölmeden önce takvaya yapışmayı, insanı süsleyecek olan farz ve sünnetlerle amel edip gönlünü kirletecek olan işleri terk etmeyi ve zikrullahı kalbin azığı olarak görmeyi tavsiye eden bir kasidedir.
9. Hocası Ahmed el-Attâr’a (ö. 1218) Mektup Yazarken İnşa Ettiği Kaside
11 beyit, dâl (د) redifli ve aruzun Basît (Müstef‘ilün/Fâ‘ilün/ Müstef‘ilün/Fâ‘ilün) bahrinden olup hocasına övgüler içermektedir.
10. Şeyhi Hafız Efendinin (ö. 1199) Vefatına Tarih Düştüğü Kaside
39 beyit, nûn (ن) redifli ve aruzun Basît (Müstef‘ilün/Fâ‘ilün/ Müstef‘ilün/Fâ‘ilün) bahrinden olan kaside, şeyhinin vefatından kaynaklanan acı ve hüznü edebi bir dille ifade edip şeyhine övgüler içermektedir.
Esasında kasidede Hafız Efendi’nin vefatına değil doğumuna (شيخ أكبر) ibaresi ve vefat ettiği yaşına da lafza-i celal tarih düşülmüştür.
Kasidenin sonunda Hafız Efendi’nin doğum ve vefat tarihini ifade eden mensur bir bölüm vardır.
2. Rubailer
Biri Nakşibendî Meşyahına, biri Mevlana ve Mevlevîlere, biri Abdülkadir Geylânî’ye (kuddise sirruhu) ve biri Kâdirîlere medhiye olmak üzere toplam 4 rubai olup hepsi Recez bahrindendir.
3. Takrizler
Beyzâde Efendi 3 esere manzum takriz yazmıştır.
1. Tâcü’l-Arûs, ez-Zebîdî (ö. 1205)
Esere ve müellife övgü içeren, aruzun Recez (Müstef‘ilün/Müstef‘ilün/Müstef‘ilün) bahrinden yazılmış 9 beyitlik bir manzumedir.
2. İthâfü-Sâdeti’l-Müttakîn, ez-Zebîdî (ö. 1205)
Beyzâde Efendi, kasideden önce mensur olarak yazdığı bölümde 1194 senesinde Kahire’de müellifle buluşup ondan tüm rivayetlerinin icazetini aldıktan sonra onun İhyâ şerhini mütalaa ettiğini ve sefer meşgaleleri ile birlikte aruzun Recez (Müstef‘ilün/Müstef‘ilün/Müstef‘ilün) bahrinden olan 15 beyitlik bu manzumeyi inşa ettiğini yazar.
3. Ferâidü’l-Akâid, Damadzâde Çorumlu Ebubekir Efendi (ö. 1203)
İstanbul’da müderrislik yapmış olan bu zat ile Beyzâde Efendi’nin görüşmüş olması mümkündür. Ömer Nesefî Akaid’inin manzum halinden ibaret olan bu esere yazdığı takriz, 16 beyit, dâl (د) redifli ve Tavîl bahrindendir.
Nüsha Tavsifi
Beyzâde Efendi’nin terceme-i halini yaptığımız makalede Beyzâde Efendi’nin tüm eserlerinin, halifesi Abdülhalim Efendi’nin oğlu Mehmed Murad Efendi tarafından önce istinsah edilip (Süleymaniye Kütüphanesi, Darülmesnevî Koleksiyonu, nr. 135) daha sonra 1264 senesinde basıldığını zikretmiştik.
Yukarda zikrettiğimiz Beyzâde Efendi’nin tüm şiirlerini (م) ve (ث) ile mermûz bu iki nüshadan tahkik ettik. Sadece kasidelerden hocası Ahmed el-Attâr’a gönderdiği dokuzuncu kaside, söz konusu nüshalarda bulunmadığından Süleymaniye Kütüphanesi, M.Arif-M.Murad Koleksiyonu, nr. 83, vr. 119a’da kayıtlı nüshadan tahkik edilmiştir. Muvaffakiyet Allah’tandır.