Cemâl-i Halvetî (Rahimehullah) ve Eserleri -4-

Mahmud Karadağ 6 Haziran 2022

406 3 dakika okuma süresi

Cemâl-i Halvetî (Rahimehullah) ve Eserleri -3- yazısı için tıklayınız

Bahsedilen Konular

16) “Sirâcu’s-Sâlikîn ve Minhâcu’t-Tâlibîn”

Müellifin ismini kendisinin belirttiği tek eseri olup 7 varaktan ibarettir. Eser müellifin kimin olduğunu belirtmediği bir zatın Türkçe yazılmış bir risalesinin Arapçaya tercümesidir. Nitekim mukaddimede şöyle der: “Ben bu müfit risaleyi ve alimlerin ve ariflerin ona rağbet ettiğini görünce onu Arapçaya tercüme etmek istedim…”

Eserde muhtelif tasavvufî konulardan bahsedilir. İnsanın zahirinin ve batının mertebeleri, meşrepleri ve ihtiyârî rücû’un dört mertebesi gibi konulardan bunlardan birkaçıdır.

Cemâl-i Halvetî’nin “Sirâcu’s-Sâlikîn”inin bir nüshasının ilk ve son sayfaları.

Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail Koleksiyonu, nr. 686, vr. 107-114

17) İbn Sina’nın Ebû Saîd Ebu’l-Hayr’a Yazdığı Mektubun Şerhi

Tek varaklık bu risale, Ebû Saîd Ebu’l-Hayr’ın İbn Sina’ya “Beni irşat et” diye bir mektup yazması üzerine İbn Sina’nın cevap olarak yolladığı kısa mektubun kısa şerhidir.

Cemâl-i Halvetî’nin “İbn Sina’nın Ebû Saîd Ebu’l-Hayr’a Yazdığı Mektubun Şerhi”nin bir nüshası.

Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail Koleksiyonu, nr. 686, vr. 114.

18) “en-Nûriyye/Tefsîru Âyeti’n-Nûr”

Yedi varaklık bu risale, bir yazma nüshada “en-Nûriyye ve’l-Kevkebü’d-Dürriyye” diye kaydedilmiştir. Başta İmam Gazali (rahimehullah) olmak üzere birçok sûfînin tasavvufî metodla tevil ve tefsir ettiği meşhur nur ayetinin tefsirinden ibarettir. Farsça beyitler de içeren eser, ayetin her kelime veya cümlesini birkaç vecihle işâreten tefsir eder. Dolayısıyla müellif “kırk hadis” ve “etvâr-ı seb‘a” geleneğini devam ettirdiği gibi, “nur ayeti tefsiri geleneği”ni de bu eseriyle devam ettirmiştir.

Cemâl-i Halvetî’nin “en-Nûriyye”sinin bir nüshası.

Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail Koleksiyonu, nr. 686, vr. 5-11.

Cemâl-i Halvetî’nin “er-Risâletü’l-İslâmiyye”sinin istinsah tarihi meçhul bir nüshasının ilk ve son sayfaları.

Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah Koleksiyonu, nr. 1084, vr. 48-58

Kırk Hadis Şerhleri

Cemâl-i Halvetî’nin biri kutsî ikisi nebevî olmak üzere üç tane kırk hadis şerh ettiği eseri vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

19- “Birinci Erbaîn Şerhi”

“Beyân-ı Tevilât ve Şerh-i Tedkîkât” diye isimlendirilmesi mümkün bu risale 12 varaktır. Müellif girişte telif sebebi olarak Allah’ın eskiden beri kalbine kırk hadis toplayıp tasavvufî meşrep üzere şerh etme isteğini ilka etmiş olduğunu zikredip, bu konuda kırk hadis toplamayı medh eden bir hadise ve bu minvalde eser yazmış diğer alimlere ittibaen bu risaleyi yazdığını belirtir.

Daha sonra kırk hadisi zikretmeye başlayan müellif, her hadisten sonra “el-Hisse” diyerek hadisten anlaşılması gereken tasavvufî tevilleri ve şerhleri zikreder ve bunu adeti üzere bolca ayetler ve başka hadislerden veya sahabe ve tabiin sözlerin alıntılar yaparak yerine getirir.

Genel olarak hadislerin konusu bir başlık altında toplanamayacak kadar farklı farklıdır. Züht, hakikat-ı muhammediyye, tövbe, zulüm ve sultan bunlardan birkaçıdır. Zaten teviller tamamen tasavvufî ve işarî olduğu için bu yorumları nakletmeden hadisin konusunu belirlemek eserin okuyucunun zihnine farklı bir şekilde yansımasına sebep olabilir. Son olarak eser tez olarak çalışılmıştır.

Cemâl-i Halvetî’nin “Birinci Erbaîn Şerhi”nin bir nüshası.

Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail Koleksiyonu, nr. 686, vr. 139-151.

Cemâl-i Halvetî’nin “Birinci Erbaîn Şerhi”nin 1179/1766 tarihli bir nüshası.

Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar Koleksiyonu, nr. 3738, vr. 2-15.

20) “İkinci Erbaîn Şerhi”

Bu risale 11 varak olup, “Birinci Erbaîn Şerhi”nin aksine telif sebebi zikredilmeden başlar ve üslup diğeriyle tamamen uyuşmaktadır. Fark hadislerin içeriğinde ve hadisleri getirdikten sonra diğer eserinde zikrettiği “el-Hisse” ifadesi yerine “Ma‘nahu/Bu hadisi manası” ifadesindedir. Birincisi gibi bu risalenin hadislerinin de konuları, tasavvuf meşrebi üzere şerh edilmiş muhtelif konulardır.

Cemâl-i Halvetî’nin “İkinci Erbaîn Şerhi”nin bir nüshası.

Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail Koleksiyonu, nr. 686, vr. 153-163.

21- “Erbaîn-i Kudsiyye Şerhi”

11 varaklık bu risale, mukaddimede belirtildiği üzere müellifin kendi topladığı kırk kutsî hadisin şerhidir. Eserin Cemâl-i Halvetî’ye mi yoksa dedesi Cemaleddin-i Aksarâyî’ye mi ait olduğu tartışma konusu olsa da eserin üslup ve metodunun Cemâl-i Halvetî’nin diğer eserleriyle tamamen uyuşup dedesine benzememesi ve birçok yazma nüshada kendisine nispet edilerek bulunması gibi hususlar Cemâl-ı Halvetî’nin kendisine ait olduğunu gösterir.

Bizzat müellif tarafından Sultan II. Bâyezîd zamanında yazıldığı belirtilen risale, hadislerin kutsî olması dışındaki her konuda müellifin diğer “Erbaîn Şerhleri” gibidir. Her hadisten sonra “el-Hisse” ifadesiyle hadisin tevili yapılır.