İsrâilîyyât ve İsrâilî Rİvayetler -1-

بسم الله الرحمن الرحيم

Lügat (Sözlük) anlamı

İsrâîliyyât (الإسرائيليات) kelimesi, İsrâîliyye (الإسرائيلية) kelimesinin çoğuludur. İsrâîliyye ise, İsrâiloğullarına (بني إسرائيل) nispet demektir.[1] İsrâîl, malum olduğu üzere Yakub (aleyhisselâm)’dır.

Benî İsrâîl de (İsrâiloğulları), Musa (aleyhisselâm) ve ondan sonra gelen Peygamberler dönemine, hatta İsa (aleyhisselâm) zamanına ve hatta Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) devrine kadar Yakub (aleyhisselâm)’ın oğulları ve onların soylarından gelenleri ifade eder.

Eski zamanlardan beri Yahudiler diye bilinmektedirler. Ama İsa (aleyhisselâm)’a iman edenlerin ismi Nasârâ/Hristiyan, Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e iman edenlere de Müslüman denilmekle birlikte ayrıca Ehl-i Kitap Müslümanları da denilmiştir[2].

Istılah (Terim) Anlamı

İsrâîliyyât kelimesinden her ne kadar ilk bakışta Yahudi din ve kültürü kaynaklı rivayetler anlaşılsa da tefsir ve hadis âlimleri bu kelimeyi daha genel ve geniş bir manada kullanmışlardır.[3]

Bu meyanda İsrâîliyyâtı, yalnızca Yahudi ve Hristiyan din ve kültürü kaynaklı rivayetler diye ifade edenler olmuştur.

Bazıları İsrâîliyyâtı, temeli Yahudiliğe dayanan bir kelime olarak zikrettikten sonra, Yahudilik ve aynı şekilde diğer bütün dinlerdeki kültür ve bilgiler arasından İslâm’a nakledilen rivayetler için kullanmışlardır.

Bazıları da İsrâîliyyât kelimesini, İslâmî olmayan bütün inanç sistemleri; özellikle de Yahudi ve Hristiyanların hicri ilk asırdan beri İslam Dini’ne sokuşturdukları inanç ve hurafeler için kullanmışlardır.

Bir kısım araştırmacı da İsrâîliyyâtı, Yahudi ve Hristiyanlardan Müslüman olan veya Müslüman olmuş gibi gözüken kimseler tarafından Yahudilik ve Hristiyanlık dinindeki haber ve kıssaların İslam toplumunda yayılan rivayetler için kullanmışlardır.

Dikkatlice bakıldığında bu tanımlamalardaki manaların hepsi birbirine yakındır. Fakat kapsadıkları alan itibarıyla birbirlerinden farklılık arz edebilmektedir.[4]

Mesîhiyyât, Mecûsiyyât ve Diğerleri

İsrâîlî rivayet, en kısa ifadesiyle; “Aslı Yahudi kaynaklarından rivayet edilen kıssa ve olaylara” denir. Buna mukabil Hristiyan kaynaklarından nakledilen rivayetlere mesîhiyyât veya nasrâniyyât, Mecusi kaynak ve kültüründen nakledilenlere mecûsiyyât ve buna kıyasla diğer din ve kültürlerden nakledilen haberlere de o din veya kültürlere nispetle kelime türetilmeleri yapılabilir. Fakat bu farlılıklar göz ardı edilip bütün hepsi için İsrâîliyyât denilmesi genel kabul görmüştür.

İsrâîliyyât Kelimesinin Kullanılmasının Sebepleri

Farklı din ve kültürlerden gelen rivayet çeşitliliğine rağmen bu bilgilerin İsrâiliyyât diye anılmasının sebebi, muhtemelen İsrâîlî rivayetlerin büyük çoğunluğunun Yahudi kültürü, dini kitapları ve bilgilerinden oluşmasıdır. Zira bunlar hem nicelik açısından daha fazla hem de nitelik bakımından daha çok asılsız, hurafe, yalan ve bâtıl içeriğe sahiptirler. Nitekim Yahudi kültüründen gelen rivayetlere bakıldığında Allah’ın isim ve sıfatlarına yakışmayan, Peygamberler ve meleklerin özellikleri ile bağdaşmayan itikada zıt içerikler göze çarpmaktadır. Bunun yanında Hristiyan kaynaklı rivayetler (Mesîhiyyât, Nasrâniyyât) ise; hem Yahudi kaynaklı olanlara göre neredeyse zikredilmeyecek kadar daha az, hem de nitelik bakımından çoğunluğu ahlak, nasihat, nefis terbiyesi ve kalbi yumuşatan içeriklerden oluşmaktadır. Diğer din ve kültürlerden etkileşimle rivayetleşen nakiller ise yine Yahudi kültürüne nispetle oldukça azdır. Hem nitelik hem de nicelik bakımından bu baskın durum, İsrâîliyyât kelimesinin kullanılmasına ve yaygınlık kazanmasına zemin hazırlamıştır.

Ayrıca Müslümanlar, Medine’ye hicret ile birlikte ilk dönemlerden itibaren diğer din ve mensuplarından daha çok Yahudilerle içli dışlı olmuşlardır. Âyet ve hadislerdeki ehl-i kitap hitaplarının ilk ve geniş halkasını daima Yahudiler oluşturmuştur. Zira Medine ve civarında daha çok Yahudiler bulunmaktaydı. Bu sebepler İsrâîlî rivayetlerin büyük çoğunluğu Yahudiler aracılığı ile İslam toplumuna giriş yapmıştır. Bu da geride geçen azlık çokluk ilişkisinin isimlendirmedeki etkisinin temel sebeplerinden biri olarak göze çarpmaktadır.

Yahudilerin din ve kültürlerinin geniş olması da bu isimlendirmede etkili olmuştur. Diğer dinlere nazaran Yahudi din ve kültürü, çok daha geniş ve zengin içeriğe sahiptir.

Bir diğer etken de İslam ve Müslümanlara aşırı düşmanlık besleyenlerin Yahudiler olmasıdır. Bu düşmanlık onların yapısında olan ifsad karakteriyle birleşince İslam’ı bozmak ve Müslümanların nezih inançlarını bulandırmak için herkesten çok çalışmışlardır. İftiracı bir kavim olması hasebiyle de Allah, peygamberler ve melekler hakkında iftiralar atıp bunları rivayet formatıyla İslam kültürüne sızdırma gayreti gütmüşlerdir.

En Genel Anlamıyla İsrâîliyyât

Netice olarak İsrâîliyyâtı, en genel anlamıyla; “İslâm dışı din ve kültürlerden gelen rivayetler” şeklinde tanımlayabiliriz. Bu anlamda İsrâiliyyât, çoğu Yahudi kaynaklarından, bir kısmı Hristiyan kaynaklarından, ayrıca Mecûsilik, Sabiîlik gibi diğer din ve kültürlerden gelen bilgileri de içermektedir. Hatta bazıları, İslam düşmanlarının İslam dinini tahrif ve tebdil etmek için uydurduğu asılsız haberleri de bu terimle ifade etmişlerdir.

Devam edecek…

[1] Böyle kalıplarda nispet, iki kelimeden oluşan (mürekkeb) yapının ikinci kelimesinden yapılır, birinci kelimesi ile yapılmaz.

[2] Ebû Şehbe, Muhammed b. Muhammed, el-İsrâîliyyât ve’l-Mevzû’ât fî Kütübi’t-Tefsir, Mektebetü’s-Sünne, Kahire, 4. Baskı, 1408, s. 12.

[3] Zehebî, Muhammed Hüseyin, el-İsrâîliyyât fi’t-Tefsir ve’l-Hadis, Mektebetü Vehbe, Kahire, s. 13.

[4] Na’nâ, Remzi, el-İsrâîliyyât ve Eseruhâ fî Kütübi’l-Hadis, Dâru’l-Kalem, Dimeşk ve Dâru’z-Ziyâ, Beyrut, 1. Baskı, 1390/1970, s. 73-74.