Çalışılan Eserle İlgili Malumat

• Çalışılan Eserin Adı:

“Feyzu’l-Erham ve Fethu’l-Ekrem Ale’l-Hizbi’i-A’zam”

• Eserin Müellifinin Adı:

Ebu İshak İbrahim es-Sakîzî

Müellifin Kısa Tercüme-i Hali:

Müderris Ebu İshak İbrahim es-Sakîzî, Kaynaklarda müellifin ismi ve telif ettiği birkaç kitabının dışında hayatına dair bir bilgiye rastlayamadık. Nisbetinden anlaşıldığı kadarıyla Yunanistan’ın Ege Denizi’nde yer alan bir ada olan “Sakız Adası”nda ikamet ettiği ve müderrislik yaptığı anlaşılmaktadır. Doğum tarihi hakkında da bilgimiz olmayan müellif (1134) tarihinde vefat etmiştir.

Çalışılan Eserin Vasfı ve İlmi Değeri:

Dua ve Virdler’e İslam’ın ilk yıllarından itibaren büyük önem verilmiştir. Rasûlüllâh (Sallâllâhu Aleyhi ve Sellem) farklı zaman ve mekânlarda zikir ve dua ile meşgul olmuş ve bunu ashab-ı kirama tavsiye etmiştir. Bu da İslâm’ın ilk asırlarında özellikle hadis alimleri arasında Peygamber (Sallâllâhu Aleyhi ve Sellem)’in günlük dua ve zikirlerini ve bununla ilgili tavsiyelerini ihtiva eden “amelü’l-yevm ve’l-leyle” ismi verilen bir kitap literatürünün meydana gelmesine sebep olmuştur. Rasûlüllah (Sallâllâhu Aleyhi ve Sellem)’in, daha sonra da Sahâbîlerin okuduğu rivayet edilen dua ve teşbihler, ezkâr ve evrâd kitaplarının bölümlerini meydana getirmiştir. Daha sonraları da Evrâd kitapları oluşturulmuştur. Nihayetinde Taşköprüzâde bunu “evrad ilmi” başlığı altında müstakil ilim olarak ele almıştır.

Bir Evrâd kitabı olan bu eser, Ali el-Kârî’nin, bulunduğu çevrede avamdan bazı insanların “kadeh duası” gibi içinde mevzu rivayetlerin de yer aldığı dua mecmualarını okumayı adet edindiklerini ve Ali el-Kârî de okunan bu duaların yerine sahih kaynaklardan seçilen bir dua mecmuası hazırlayarak bu boşluğu doldurma amacı üzerine yazılmıştır. Bunun için de, İmam Nevevî’nin el-Ezkâr, İmam Cezerî’nin el-Hısnü’l-Hasîn, İmam Buhârî’nin Sahih’i, Müslim’in Sahih’i, İmam Süyûtî’nin ed-Dûrru’l-Mensûr ve İmam Sehâvî’nin el-Kavlü’l-Bedî’ gibi muteber ve meşhur kitaplardaki hadislerde bulunan me’sur duaları bir araya getirerek Hizbu’l-A’zam adlı eserini telif etmiştir.

Eser, Kur’an ayetlerinden seçilen dualar ile başlayıp, esmâü’l-hüsna ve sahih hadislerde geçen dualarla devam etmiş kitabın en sonunda hatime kısmında ise Rasûlüllâh (Sallâllâhu Aleyhi ve Sellem) hakkında seçilmiş salavatlar ile tamamlanmıştır.

Hizbu’l-A’zam’ın matbu ve el yazma nüshalarında konulan bölüm başlıklarına göre kitabın pazar gününden başlayıp haftanın her gününe ait dualardan oluştuğu ve (Pazar günü virdi, Salı günü virdi, Çarşamba günü virdi…. şeklinde) yedi bölümden meydana geldiği anlaşılmaktadır. Fakat Ali el-Kârî kitabın giriş bölümünde böyle bir taksimden bahsetmemektedir. Aynı zamanda kitapta zikredilen duaların belirtilen o günlere ait olmasını gerektirecek bir delil ya da karine de mevcut değildir.

Feyzu’l-Erham ve Fethu’l-Ekrem Ale’l-Hizbi’i-A’zam adlı bu eser, Ali el-Kârî’nin (v. 1014) Hizbu’l-A’zam isimli eserinin müderris Ebu İshak İbrahim es-Sakîzî (v. 1134) tarafından yapılan bir şerhidir. Tespit edebildiğimiz kadarıyla Hizbu’l-A’zam üzerine tahkikini yaptığımız şerh ile birlikte sekiz civarında daha şerh çalışması yapılmıştır. Feyzu’l-Erham ise bunlar arasında en erken şerh olma özelliğini taşımaktadır.

Müellif metinde Ali el-Kârî’nin Kur’an-ı Kerim’den seçilen dua ayetlerini muteber ve meşhur olan eserlerden istifade ederek tefsir etmeye gayret etmiş, hadis metinlerinden seçilen duaları da aynı şekilde muteber hadis kaynaklarından istifade ederek açıklamaya çalışmıştır. Müellif, tefsir ve şerhlerde genellikle nakille yetinmiş bazı lügat ve irab bilgisi dışında kendi mütalaasını belirtmemiştir. Bu itibar ile şerh derleme bir eser hüviyetini taşımaktadır.

Çalışılan Eserin İstifade Ettiği Kaynaklar:

Müellif Kur’an-ı Kerim’den seçilen dua ayetlerini tefsir ederken başlıca üç tefsirden istifade etmiştir. Birinci olarak, Kadı Beyzâvî’nin (v. 685) Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl adlı tefsirinden, ikinci olarak Tîbî’nin (v. 743) Keşşaf haşiyesinden, üçüncü olarak da Ebussuûd Efendi’nin (v. 982) tefsirinden istifade etmiştir. Hadis-i Şeriflerden seçilen dua metinlerinin şerh ve izahında ise başlıca Tîbî’nin (v. 743) el-Kâşif an Haḳâiḳi’s-Sünen (Şerḥu/Ḥâşiyetü Mişkâti’l-Mesâbîḥ), Ali el-Kârî’nin Mirkâtü’l-Mefâtîh Şehu MişKâti’l-Mesâbih ve özellikle Münâvî’nin (1031) Feyzü’l-Kadîr Şerḥu’l-Câmii’s–Sağîr’den bolca istifade etmiştir. Yapılan nakillerden anladığımız kadarıyla Müellif Feyzü’l-Kadir’e son derece hâkim olup adeta onun başucu kitabıdır.

Eserden İstifade Eden Kaynaklar:

Tespit edilememiştir.

Eser Üzerine Yazılan Şerh ve Haşiyeler:

Eserin kendisi şerh olmakla beraber, eser üzerine herhangi bir hâşiye tespit edilememiştir. Fakat metin üzerine yedi ayrı şerh çalışması yapılmıştır:

1. Şeyh Muhammed el-İskenderi el-Maliki (v?): Feyzü’l-İlahi’l-Bari li Şerhi Hizbi’l-Kari, Atıf Efendi (001537)
2. Ahmed b. Ömer b. Eyyub, el-İzmiri (v.1180): Fethu’r-Rabbi’l-Ekrem şerhu’l-Hizbi’l-A’zam Beyazıd (01296)
3. Salih b. Hasan et-Trabzonî (1200): ed-Dürrü’l-Munazzam fi Şerhi’l-Hizbi’l-A’zam Topkapı (000422)
4. Muhammed b. Yusuf el-İzmiri (v?): Fethullahi’l-Alem fi Şerhi Hizbi’l-AzamAtıf Efendi (001538)
5. Ali b. Muhammed el-Âmidî (v.1166): Uyunü’l-Meserrat Şerh-u Hizbi’l-A’zam Revan Köşkü (000106)
6. Osman el-Uryani el-Kilisi (v?): Şerh-u Hizbi’l-A’zamVahit Paşa (000318)
7. Osman b. Yakub b. Hasan el-Kemâhî (1171): Şerh-u Hizbü’l-A’zam

Tahkik Çalışması İle İlgili Malumat

Çalışma Yapılan Eserin Tahkikinin Önemi:

Feyzu’l-Erham ve Fethu’l-Ekrem Ale’l-Hizbi’i-A’zam adlı eser üzerine tahkik çalışması yapılıp akabinde eserin basılması iki açıdan önemlidir.

1- Eser, yazma eser olarak kütüphanede bulunmakta olup henüz bir baskısı yapılmamıştır. İlk baskısı yapılarak gün yüzüne çıkarılıp ilim ehlinin istifadesine sunulması.

2- Sadece ayet ve büyük ölçüde sahih hadislerden tertip edilmiş olan Evrâd kitapları arasında önemli bir yeri olan bir metnin ilk şerhi olması açısından kıymete haizdir.. Hizbü’l-A’zam metni, Haremeyn-i şerîfeyn Osmanlılar’ın elindeyken Mekke kadısı tarafından Arafat’ta hutbe yerine okunduğu nakledilmektedir.

Çalışılan Eserin El Yazma Nüshaları ve Mukabelesi:

Feyzu’l-Erham ve Fethu’l-Ekrem Ale’l-Hizbi’i-A’zam adlı eserin tahkiki hususunda hepsi tam olan üç nüshadan istifade edilmiştir. İki tanesi bilfiil mukabele yapılmış, diğeri ise yardımcı nüsha olarak kullanılmıştır.

Bilfiil mukabele yapılanlar arasından biri asıl alınmış, diğer ikisi asıldaki bir eksikliği gideriyor, bir tashifi veya yanlışı düzeltiyorsa ya da faydalı bir farklılık ifade ediyorsa dipnotlarda belirtilmiştir. İki nüshada da tashif veya yanlış aynı olduğunda veya bir eksiklik bulunduğunda, diğer yardımcı nüshadan tashif veya yanlışın doğrusu bulunup herhangi bir faydalı ziyade varsa, diğer o nüshanın yardımıyla bu noksanlıklar ve nüsha bilgileri dipnotlarda verilerek giderilmeye çalışılmıştır.

Nüshaların Özellikleri

1. Süleymaniye Kütüphanesi Serez bölümünde olan nüsha (asıl nüsha)

Bu nüsha (1775) numarada kayıtlı olarak bulunmaktadır. Toplam 198 varaktan oluşan bu nüsha müellif hattından istinsah edilmiş olup diğer nüshalara nispeten daha az tashif ve hata barındırmaktadır.

1. Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye bölümü (316) numarada kayıtlı olan nüsha. Bu nüsha (122) varaktan oluşmaktadır. Tam bir nüsha olup müellifin vefatından on bir sene sonra istinsah edilmiştir.
2. Süleymaniye Kütüphanesi Pertevpaşa bölümü (274) numarada kayıtlı olan nüsha. Bu nüsha (156) varaktan oluşmaktadır. Bu nüshada ferağ kaydı yer almamaktadır fakat nüshanın son sayfasının kenarında mukabele yapıldığı kaydedilmiştir.
3. Çalışılan Eserin Önceki Baskıları:

Eserin önceki baskısı yoktur.

1. Çalışmanın Hali Hazırdaki Durumu:

Çalışma sona ermiş ve basılmıştır. Siraç Yayınevi’nden temin edilebilir.